İşverenin işçiye zorla fazla mesai yaptırması hukuka aykırıdır. Yasa bu konuda çeşitli yaptırımlar öngörmüştür. Zorla fazla mesai yaptırmaktan kastedilen işçinin onayı olmaksızın baskı ile onu normal mesai saatlerinin dışına da çalıştırmaktır. Bu türden İş Kanunu’na aykırı fazla çalışmalara hukuka aykırı fazla mesai denir. Zorla fazla mesai yaptırmanın cezası ve işçinin böyle bir durumdaki haklarına geçmeden önce fazla mesai kavramına kısaca değinmek gerekir.
Fazla Mesai Nedir?
Yasaya göre fazla mesai haftalık 45 saati aşan çalışmadır. Bu 45 saatlik süre kanundaki yasal sınırdır. İşçinin haftalık çalışması bu sınırın üzerindeyse bu süreler fazla mesai olarak kabul edilecektir. Fazla mesai ile ilgili detaylı bilgi için Fazla Mesai Nedir Nasıl Hesaplanır başlıklı makalemize göz atabilirsiniz.
Fazla Mesai Zorunlu Mu?
Hukuk sistemimizde işçinin fazla mesai yapması zorunlu değildir. İşveren işçisinin fazla çalışma yapmasını istiyorsa onun onayını almalıdır. Zira işçi fazla mesai yapmaya onay vermez ise işveren ona zorla fazla mesai yaptıramaz. Nitekim işçinin fazla çalışmaya muvafakat vermesi halinde dahi bunu her zaman geri alabilmeye hakkı vardır. Bunun için işverene otuz gün önceden yazılı bildirim yapması gerekir.
Zorla Fazla Mesai Yaptırmanın Cezası Nedir?
İşçiye zorla fazla mesai yaptırmanın cezası idari para cezasıdır. Diğer bir ceza ise terminolojik olarak ‘’ceza’’ kabul edilmese de işverenin aleyhine olabilecek işçinin haklı nedenle fesih hakkıdır.
İdari Para Cezası Yönünden
İş Kanunu’nun 104. Maddesi gereğince aşağıda sayılan durumlarda işçilere fazla mesai yaptırılması halinde işverene 1200 TL idari para cezası uygulanır. Bu bedel, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından yıllara göre güncellenir. 2025 yılı için güncel bedeli 21.213 Türk Lirasıdır.
- 18 yaşını doldurmamış
- Hamile, yeni doğum yapmış ve çocuk emziren
- Önceden veya sonradan fazla çalışmayı kabul etmiş olsalar dahi sağlıklarının elvermediği belgelenmiş
- Kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalıştırılmakta olan
- Gece çalışması yapan
- Sağlık kuralları bakımından günde ancak 7,5 saat ve daha az çalışılması gereken işlerde çalışan(kurşun ve arsenik işleri gibi)
- Günde 11 saati aşan çalışma halinde
İşçilere fazla mesai yaptırılması yasaktır. Buna rağmen fazla mesai yaptırılması halinde işverene 21.213 Türk Lirası idari para cezası uygulanacaktır. İşçilere sürekli olarak fazla mesai yaptırılması bir işyeri uygulaması/düzenlemesi halindeyse de bu ceza geçerli olacaktır. Bununla birlikte;
- İşverence fazla mesai için işçinin onayının alınmaması halinde
- İşçiye hak ettiği serbest zamanı altı ay zarfında kullandırmaması halinde
- Fazla mesai ücretlerinin ödenmemesi halinde
Her bir işçi için 220 Türk Lirası idari para cezası uygulanacaktır. Kanunda yazılı bu bedelin 2025 yılı güncel karşılığı 3.837 Türk Lirasıdır.Yani sonuç olarak işçiye zorla fazla mesai yaptırmanın cezası 2025 yılı için 3837 Türk Lirası idari para cezasıdır.
İşçi, yukarıda sayılan hallerde işverenini Çalışma ve Sosyal Güvenlik İletişim Merkezi “ALO 170” hattı yoluyla şikayet edebilir.
Haklı Nedenle Fesih Hakkı Yönünden
İşçiye rızası dışında zorla fazla mesai yaptırmak yasaya aykırıdır. Dolayısıyla işçinin fazla çalışma yapmaya rızası olmamasına rağmen fazla mesai yapmaya zorlanması halinde işçinin haklı nedenle derhal fesih hakkı mevcuttur. Yani zorla fazla mesai yaptırılan işçi işten ayrılıp işverenden işçilik alacakları ile birlikte kıdem tazminatını da talep edebilecektir. Ancak zorla fazla mesai yaptırılan işçi muvafakat vermediği halde işten ayrılmayıp fazla mesai yapmayı tercih ederse ileriki dönemde onayı olmadan yaptığı fazla çalışma nedeniyle haklı nedenle fesih yapamaz. Bu konuda Yargıtay 22. Hukuk Dairesi’nin 24.04.2019 Tarihli 2016/11923 Esas ve 2019/9409 K. sayılı kararını incelemek gerekirse Yüksek Mahkeme kararında özetle şu hususlara değinmektedir:
- Somut olayda işçinin fazla çalışma ücretinin ödenmediğine ilişkin bir iddiası yoktur.
- Uyuşmazlık, işçinin fazla çalışma yapmaya zorlanmasının haklı bir fesih sebebi olup olmadığıdır.
- Dosyada işçinin fazla mesai yapmaya onay verdiğine dair bir belge yoktur. Dolayısıyla işveren işçiden muvafakat almamıştır.
- Ancak dosya içeriğine göre işçi fazla çalışmalara katılmış ve ücretini de almıştır.
- İşyerinde fazla çalışmaya onay vermeyen işçinin, işverenin fazla çalışma teklifini reddetme hakkı vardır.
- Hal böyle iken, zorunlu olmadığı halde fazla çalışma yapan ve ücretini alan işçi açısında mesai saatlerinin ağırlaştığından söz edilemez.
- Sonuç olarak fazla çalışmaya onayı olmayan işçinin fazla mesai yapması kendi tercihinin bir sonucudur. İşçinin fazla mesai ücretini almadığı yönünde de bir iddiası da olmadığına göre fazla çalışma yapmak işçi yönünden bir haklı fesih sebebi değildir.
Son olarak zorla fazla mesai yaptırılan işçinin bundan dolayı manevi bir zararı mevcutsa manevi tazminat davası açmaya hakkı vardır. Ayrıca fazla mesai ücretleri ödenmediyse İş Mahkemesi vasıtasıyla işçilik alacaklarını talep etme hakkı mevcuttur.
Av. Emre ACUN
UYARI: Bu sitedeki tüm makale ve içeriklerin telif hakkı Avukat Emre ACUN‘ a ait olup izinsiz olarak kopyalanamaz veya yayınlanamaz. Ancak okuyucularımızın, makale ve diğer içeriklerimizi dilekçelerinde kullanmaları serbesttir.
