İş hukukunda kıdem tazminatı, işçinin belirli koşulları sağlaması halinde, iş sözleşmesi sona erdiği noktada kıdeminin karşılığı olarak ödenen tazminattır. İşçi, çalıştığı işe ve işyerine uzun yıllar emek verir; işverenin ticari işlerini yürütmesine katkıda bulunmaktadır. Bu düzenli ve sürekli çalışma karşılığında, işyerinde geçen süre dikkate alınarak kıdem tazminatı ödenecektir. Yazımızda yasaya göre işçinin kıdem tazminatı alma şartları incelenecektir.
Kıdem tazminatı, ücret değil, kanundan doğan bir tazminat türüdür. Yargıtay tanımına göre kıdem tazminatı; işini kaybeden işçiye, işinde yıpranma, yeni iş bulmada güçlük ve işyerine sağladığı katkılar nedeniyle işverenin kanuni esaslar çerçevesinde ödemesi gereken toplu paradır.
Kıdem Tazminatı Alma Şartları Nelerdir?
Yasaya göre işçinin kıdem tazminatı alabilmesi için iki ön koşul vardır. Bunlar olmadan diğer şartların değerlendirilmesine gerek yoktur. Bunlar; İş Kanunu kapsamında çalışmak ve en az 1 yıllık kıdem süresidir. Buna göre kıdem tazminatı alma şartları şunlardır:
İşçinin İş Kanunu Kapsamında Çalışıyor Olması Şarttır
Kıdem tazminatı alabilmek için öncelikle işçinin 4857 sayılı İş Kanunu kapsamında çalışması gerekir. Genel olarak iş sözleşmesine bağlı tüm işçiler bu kanun kapsamındadır. Ancak 4857 sayılı Kanun’un 4. maddesinde işçi sayılmayan bazı istisnai gruplar yer almaktadır. Bu istisnalar şunlardır:
- Deniz ve hava taşıma işlerinde çalışanlar,
- 50’den az işçi çalıştırılan (50 dahil) tarım ve orman işleri işyerlerindeki çalışanlar,
- Aile ekonomisi sınırları içinde kalan tarımla ilgili her çeşit iş,
- Üçüncü kişi katılmadan aile üyeleri ve 3. derece hısımlarının yaptığı ev ve el sanatları işleri,
- Ev hizmetlerinde çalışanlar,
- Çıraklar,
- Sporcular,
- Rehabilite edilenler,
- Esnaf ve sanatkârlar kanununa göre üç kişinin çalıştığı işyerlerinde çalışanlar.
En Az Bir Yıllık Kıdem Süresi Koşulu Gerçekleşmelidir
İşçinin kıdem tazminatı alabilmesi için, iş akdi sona erdiğinde en az bir yıl kıdemi olması zorunludur. Yıllık izin ve tatil süreleri de kıdem hesabına dahildir. Aynı işyerinde işveren değişse bile, önceki işveren yanında geçen süre kıdeme eklenecektir. Bu durumda tazminat son işverenden talep edilecektir.
Bireysel ya da toplu iş sözleşmeleriyle bu 1 yıllık sürenin işçi lehine kısaltılması mümkündür. Ancak askıda geçen iş sözleşmeleri dönemleri kıdem hesabına katılmayacaktır.
İş Sözleşmesi, Kıdem Tazminatına Hak Kazandıracak Şekilde Feshedilmiş Olmalıdır
İşçinin kıdem tazminatı hakkı doğması için iş sözleşmesi;
- İşçi tarafından iş akdi 4857 sayılı İş Kanunu’nun 24. maddesinde sayılan haklı nedenlerle feshedilmiş olmalı ya da
- İşveren tarafından, iş sözleşmesi Kanun’un 25. maddesinin 2. fıkrasında sayılan haklı nedenler olmadan feshedilmiş olmalıdır.
Bu koşullar detaylıca incelenmelidir.
İşçi, İş Kanunu’nun 24. Maddesine Göre İstifa Etmiş Olmalıdır
Aşağıdaki hallerden biri mevcutsa ve işçi bu nedenle işten ayrılırsa kıdem tazminatı almaya hak kazanır.
- İş ortamında sağlığı tehlikeye sokan koşullar varsa,
- İşveren işin niteliği hakkında yanlış veya yanıltıcı bilgi vermişse,
- İşveren işçi veya ailesine yönelik namus ve şeref kırıcı fiil veya sözlü hareketlerde bulunursa,
- İşveren tarafından işçi veya ailesine şiddet, tehdit, sataşma uygulanırsa,
- İşveren işçi veya ailesine yönelik hapis cezası gerektiren suç işlerse,
- İşçi işyerinde cinsel tacize maruz kalır ve işveren gereken önlemi almazsa,
- İşveren, işçilik ücretlerini aksatır, eksik veya geç öderse,
- İşverenin bulaşıcı hastalığı varsa ya da çalışanlardan biri bu durumu taşırsa.
İşveren, İşçiyi Ahlak ve İyiniyet Kurallarına Aykırılık (m.25/II) Sebepleri Dışındaki Sebeplerle İşten Çıkarmalıdır
İşçi, kanunun 25. maddesinin 2. fıkrasını ihlal edip işveren tarafından bu nedenle çıkarılırsa kıdem tazminatı alamaz. Ancak işveren farklı sebeplerle iş sözleşmesini feshetmişse işçi kıdem tazminatı almaya hak kazanacaktır.
Sağlık Nedenleriyle Fesih
- a) İşçinin kendi kusurundan veya yaşam tarzından kaynaklanan hastalık ya da sakatlık nedeniyle ardı ardına 3 iş günü veya bir ayda 5 iş gününden fazla devamsızlık yapması halinde işveren iş sözleşmesini bildirimsiz feshedebilir.
- b) İşçinin tedavi edilemeyecek hastalığa yakalanması ve çalışmasının sakıncalı bulunması durumunda da bildirimsiz fesih yapılması mümkündür.
- c) İşçinin kusuru olmadan hastalık, kaza, doğum veya gebelik nedeniyle devamsızlığı varsa, iş sözleşmesinin bildirimsiz feshi için devamsızlık İş Yasası’nın 17. maddesindeki bildirim süresini altı hafta aşmalıdır. Bu altı haftalık süre, doğum ve gebelik hallerinde doğumdan önce sekiz hafta ve doğumdan sonra sekiz hafta olmak üzere toplam on altı haftalık sürenin sonundan itibaren hesaplanacaktır.
Zorlayıcı Nedenlerle Fesih
İşyerinde bir haftadan fazla çalışmayı engelleyen zorlayıcı sebepler ortaya çıkarsa, işveren iş sözleşmesini bildirimsiz feshedebilir.
İşçinin Gözaltına Alınması veya Tutuklanması
İşçinin gözaltına alınması veya tutuklanması nedeniyle işe devam edememesi, 17. maddedeki bildirim süresini aşarsa, işveren bildirimsiz fesih hakkına sahiptir.
İşveren işçiyi yukarıda saydığımız nedenlerle işten çıkarırsa (25/I, III, IV), bu fesih çeşidi haklı fesih olmasına rağmen işçi kıdem tazminatı alır. Ancak işçi ahlak ve iyiniyet ihlali (25/II) nedeniyle çıkarılmışsa kıdem tazminatı alamaz. Yine özetle işveren işçiyi 25/II ‘ de sayılan sebeplerin dışında herhangi bir nedenle işten çıkarırsa kıdem tazminatını ödemelidir.
Yasada Sayılı Diğer Özel Koşullar Gerçekleşirse İşçi Kıdem Tazminatı Almaya Hak Kazanır
Yukarıdaki fesih sebepleri dışında, aşağıdaki özel durumlarda da işçi kıdem tazminatı alabilir:
- Erkek işçinin zorunlu askerlik hizmeti için işten ayrılması (işveren tazminat ve alacakları ödemekle yükümlüdür),
- Kadın işçinin evlendikten sonra 1 yıl içinde kendi isteğiyle işten ayrılması,
- İşçinin yaşlılık, emeklilik, malullük aylığı veya toptan ödeme almak için işten ayrılması,
- İşçinin ölümü sebebiyle iş sözleşmesinin sona ermesi (mirasçılar tazminat talep eder),
- Emeklilik için yaş dışındaki diğer şartları sağlaması.
Evlilik Nedeniyle İşten Ayrılma ve Kıdem Tazminatı
Kadın işçi, resmi nikâhtan itibaren 1 yıl içinde iş sözleşmesini feshederse kıdem tazminatı talep ederse tazminata hak kazanacaktır. Aksi durumda kadın işçi bu haktan yararlanamaz. Kanunda belirtilen bir yıllık sürenin başlangıç tarihi resmi nikâhın yapıldığı tarihtir. Dini nikâhın varlığı yahut düğün günü, sürenin başlangıcında göz önüne alınmayacaktır.
İşveren kıdem tazminatı ödemekle yükümlüdür ancak ihbar tazminatı ödemez. Ayrıca kadın işçinin ihbar süresince çalışması veya ihbar ödemesi gerekmez.
Yaş Koşulu Beklenmeden Emekliliğe Bağlı Kıdem Tazminatı
Emeklilik şartları sigortalılık başlangıç tarihine göre belirlenmektedir. İşçi, yaş dışında prim gün sayısı ve sigortalılık süresi gibi koşulları sağlamalıdır. Kıdem tazminatı alabilmek için SGK’dan “Kıdem Tazminatı Alabilir” yazısı alınmalıdır.
- 08.09.1999 öncesi sigortalılar: 15 yıl sigortalılık ve 3600 prim günü ile kıdem tazminatı almaya hak kazanırlar.
- 08.09.1999 – 30.04.2008 arası sigortalılar: 7000 prim günü ya da 25 yıl sigortalılık ve 4500 prim günü şartını sağlamalıdırlar.
- 01.05.2008 sonrası sigortalılar için ya 7200 prim günü tamamlanmalıdırlar ya da aşağıda belirttiğimiz prim gün sayılarını tamamlamalıdırlar.
- 01.05.2008 – 31.12.2008 arasında olanlar 4600 gün
- 01.01.2009 – 31.12.2009 arasında olanlar 4700 gün
- 01.01.2010 – 31.12.2010 arasında olanlar 4800 gün
- 01.01.2011 – 31.12.2011 arasında olanlar 4900 gün
- 01.01.2012 – 31.12.2012 arasında olanlar 5000 gün
- 01.01.2013 – 31.12.2013 arasında olanlar 5100 gün
- 01.01.2014 – 31.12.2014 arasında olanlar 5200 gün
- 01.01.2015 – 31.12.2015 arasında olanlar 5300 gün
- 01.01.2016 – ve sonrasında olanlar 5400 gün sayısını tamamlamalıdır.
Kıdem Tazminatı Nasıl Hesaplanır?
İş sözleşmesi sona eren ve en az 1 yıl çalışan işçiye, her tam yıl için 30 günlük brüt ücret tutarında kıdem tazminatı ödenecektir. Bu hak, işçinin işyerine bağlılığının ve emeğinin karşılığıdır.
Hesaplamada, işçinin iş sözleşmesinin feshi tarihindeki son giydirilmiş ücreti dikkate alınacaktır. Giydirilmiş ücret; brüt ücret ile vergi, yol, yemek yardımları, sendika aidatı, sigorta primi, giyim ve aile yardımları gibi kalemlerin toplamıdır.
Yıllara tamamlanmayan ay ve günler sırasıyla hesaplanır. Önce bir aylık giydirilmiş ücret 12’ye bölünür, kalan ay sayısı ile çarpılır; ardından 365’e bölünerek gün sayısı ile çarpılır.
Örneğin 3 yıl 4 ay 13 günlük kıdemi olan işçi, yukarıda belirttiğimiz kıdem tazminatı alma şartlarını taşıyorsa:
Her tam yıl için 1 aylık brüt ücret ödenir.
- 3 yıl x 30.000 TL = 90.000 TL
Bir aylık brüt ücret 12’ye bölünür, 4 ay ile çarpılır(4 aylık kıdem tazminatını bulmak için)
- 30.000 / 12 = 2.500 TL
- 2.500 x 4 ay = 10.000 TL
Bir aylık brüt ücret 365’e bölünür, 13 gün ile çarpılır(13 günlük tazminat miktarını tespit için)
- 30.000 / 365 = 82,19 TL
- 82,19 x 13 = 1.068,47 TL
Toplamda:
- 3 Yıllık: 90.000 TL
- 4 Aylık: 10.000 TL
- 13 Günlük: 1.068,47 TL
İşçi toplam: 101.068,47 TL kıdem tazminatı almaya hak kazanacaktır.
İşverenden Kıdem Tazminatı Nasıl Alınır?
- Yazılı Talep: İşvereninize kıdem tazminatı talebinizi yazılı olarak iletin. Çalışma sürenizi, son maaşınızı ve tazminat hesabınızı belirtin.
- Arabuluculuk Başvurusu: Ödeme yapılmazsa, dava açmadan önce arabulucuya başvurun. Başvuruyu iş sözleşmesinin feshedildiği yerdeki arabuluculuk bürosuna yapabilirsiniz.
- Delil Toplama: İş sözleşmesi, maaş bordrosu, SGK dökümü, fesih bildirimi gibi belgeleri toplayın.
- Dava Açma: Arabuluculukta anlaşma olmazsa, son tutanak tarihinden itibaren 2 hafta içinde iş mahkemesine dava açabilirsiniz.
- Avukat Desteği: Hukuki süreçlere aşina olmayan kimselerin usule veya esasa ilişkin ciddi hatalar yapıp zaman ve para kaybetmeleri olasıdır. Hak kayıplarını önlemek için iş hukuku avukatından destek almanız önerilir. İletişim bilgilerimiz sitemizde mevcuttur.
Kıdem Tazminatı Alacağı Davalarında Avukatlık Ücreti
İş hukuku davalarında avukatlık ücreti çoğunlukla yüzde üzerinden belirlenmektedir. Dolayısıyla genellikle dava başında ücret talep edilmez. Oranlar %10 ile %25 arasında değişir. Oranların ne kadar olacağı somut ihtilafa göre farklılık gösterecektir.
Sıkça Sorulan Sorular
Kıdem Tazminatı Zamanaşımı Süresi Ne Kadar?
İşçilik alacaklarından biri olan kıdem tazminatı hakkı, hak kazanıldıktan sonra 5 yıl içinde talep edilmezse zamanaşımına uğrar.
Kıdem Tazminatı Davasında Yetkili Mahkeme Hangisidir?
Görevli mahkeme İş Mahkemesidir. İş Mahkemesi yoksa, Asliye Hukuk Mahkemesi bu davalara bakar.
Kıdem Tazminatı Ne Zaman Ödenir?
İş sözleşmesi sona erdiğinde ödenir. Toplu iş sözleşmesinde süre varsa o süre içinde ödenmelidir. Gecikirse en yüksek mevduat faizi talep edilmelidir.
Arabulucuya Başvuru Zorunlu Mudur?
Evet, 7036 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu uyarınca dava öncesi arabulucuya başvurmak zorunludur. Anlaşma sağlanamazsa, arabuluculuk tutanağından itibaren 2 hafta içinde dava açılabilir.
Acun Hukuk & Danışmanlık
UYARI: Bu sitedeki tüm makale ve içeriklerin telif hakkı Avukat Emre ACUN‘ a ait olup izinsiz olarak kopyalanamaz veya yayınlanamaz. Ancak okuyucularımızın, makale ve diğer içeriklerimizi dilekçelerinde kullanmaları serbesttir.
